MEMLÛKLERİN İLK ASRINDA MEZHEPLER ARASI ÇEKİŞMELER BAĞLAMINDA NECMEDDİN et-TARSÛSÎ’NİN TUHFETU’T-TÜRK’ÜNE DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Kazım UZUN

Öz


Sultan Baybars, daha önceki uygulamalardan farklı olarak 1265 yılında ilk defa dört Sünnî mezhepten birer kâdılkudât atamaya karar verdi. Bu kararın tatbik edilmesinin ardından mezhep mensupları bir yandan devlet içerisinde nüfuz elde etmeye çalışırken bir yandan da birbirlerine karşı mücadele ettiler. Bu mücadele özellikle çeşitli etkenler dolayısıyla Memlûk Devleti içerisinde daha baskın olan Şâfiî ve Hanefî mezhebi müntesipleri arasında ve aynı zamanda mezhep desteğinin arttırılmaya çalışılması, idareciler arasında destekçi ve destek bulmak, fikrî düzeyde bir zemin oluşturmaya çalışmak gibi çeşitli şekillerde çok yönlü olarak sürdürüldü. 14. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Dımaşk Hanefî Kâdılkudâtı Necmeddin et-Tarsûsî, Tuḥfetü’t-Türk adlı bir eser yazmak suretiyle kendi mezhebi lehinde mücadeleye dâhil oldu. İlgili yöndeki çabalar evvelce nispeten zımnî şekilde sürdürülürken adı geçen eserle birlikte açıkça izhar edilir oldular. Bu çalışmada temelde Tuḥfetü’t-Türk’ün yazılma süreç ve amacının anlaşılmasına yönelik bir gayret sarf edilmiştir. Bunun için evvelâ siyasi gelişmeler ve mezhepler arasındaki ilişkiler merkeze alınarak bir bağlam oluşturulmuş ve adı geçen eser inşa edilen bu bağlam içerisinde anlamlandırılmaya ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.


Tam Metin:

PDF

Referanslar


Akgündüz, A. (1996). Gaznevî, Ömer b. İshak. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 13, s. 487-488). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Aktan, H. (1985). Zevi’l-Erhâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 44, s. 307-308). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Allouche, A. (1985) The Establishment of Four Chief Judgeships in Fatimid Egypty. Journal of The American Oriental Society, 105/2, 317-320.

Apaydın, H. Y. (1999). İzzeddin İbn Abdüsselâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/284-287. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Âşûr, S. A. (1992). el-Müctemau’l-Mısrî fî Asri Selâtîni’l-Memâlîk. Kahire: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye.

Ayaz, F. Y. (2007). Türk Memlükler Döneminin Büyük Emîrlerinden Yelboğa el-Ömerî (Ö. 768/1366) ve İdaredeki Nüfuzu. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16/1: 81-100.

Ayaz, F. Y. (2015). Memlükler (1250-1517). İstanbul: İsam Yayınları.

Ayaz, F. Y. – Eren, F. A. (2019). Memlük Devletinde Sultan ve Emîrlerin Hanefîliğe İlgisi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 5: 284-296.

Çubukcu, A. (1977). Tarasûsî, Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Basılmamış Doktora Tezi.

Erkal, M. (2013). Zekât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/197-207. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Erol, B. G. (2018). Memlûklerde Dört Mezhep Başkadılıklarının Kuruluşu ve İşleyişi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 87: 73-87.

Escovitz, J. H. (1978). The Office of Qâḍî al-Quḍât in Cairo under the Baḥrî Mamlûks. Montreal: McGill Üniversitesi İslâmî Araştırmalar Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.

Escovitz, J. H. (1982). The Establishment of Four Chief Judgeships in the Mamlūk Empire. Journal of the American Oriental Society, 102/3: 529-531.

Irwin, R. (1986). The Middle East in the Middle Ages. Carbondale: Southern Illinois University Press.

İbn Abdüzzâhir. (1976). er-Ravdu’z-Zâhir fî Sîreti’l-Meliki’z-Zâhir. tah., Abdülaziz el-Huveytır. Riyad.

İbn Battûta. (1987). Rıhletu İbn Battûta, Tuhfetu’n-Nuzzâr fî Garâibi’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfâr. neşr. Muhammed Abdulmun’im el-Aryân. Beyrut: Dâru İhyai’l-Ulûm.

Ömerî, İbn Fazlullah. (2010). Mesâlikü’l-Ebsâr fî Memâlik’il-Emsâr. (C. 3) neşr. Kamil Selman el-Cubûrî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.

İbn Hacer. (1997). ed-Durerü’l-Kâmîne fî A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine. (C. 4) neşr., AbdülvârisMuhammed Ali. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.

İbn Hacer. (1998). Ref’u’l-İsr an Kuzâti’l-Mısr. tah. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.

İbn Kesîr. (2015). el-Bidâye ve’n-Nihâye. tah., Komisyon. (C. 15-16). Katar: Daru İbn Kesîr.

Kütübî, İbn Şâkir. (1973). Fevâtü’l-Vefeyât. tah., İhsan Abbâs. (C. 2). Beyrut: Dârü’s-Sadr.

İbn Tagriberdî. (1992). en-Nucûm ez-Zâhire fî Mulûki Mısr ve’l-Kâhire. neşr., Muhammed Hüseyin Şemseddin. (C. 7) Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.

İbnü’l-Furât. (1946). Tarihu İbni’l-Furât. tah. Konstantin Zureyk. (C. 7). Beyrut: el-Matbaatü’l-Amrikâniyye.

İbnü’l-Irâkî. (1989). ez-Zeylu alâ el-İber fî Haber men Gaber, neşr. Salih Mehdi Abbas. (C. 1). Beyrut: Muessesetü’r-Risâle.

Jackson, S. A. (1995). “The Primacy of Domestic Politics: Ibn Bint al-Aʿazz and the Establishment of Four Chief Judgeships in Mamlûk Egypt”. Journal of the American Oriental Society, 115/ 1: 52-65.

Kalkaşendî. (1922, 1914) Subhu’l-A‘şâ fî Sınâati’l-İnşâ’. neşr. Muhammed Abdürresûl İbrâhim. (C. 1, 4). Kahire: Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye.

Kanat, C. (2022). Ortadoğu’da Hâkimiyet Mücadelesi, Memlûk-Timurlu Münasebetleri (1382-1447). Türk Tarih Kurumu Yay.

Karadağ, B. (2020). Mısır Hanefiliği Memlükler Dönemi Hanefi Fıkıh Düşüncesi. Ankara: Astana Yayınları.

Lahmuddin, L. (2004). Sunni Ulama and the Reform of Religious Offices in Medieval Egypt, 637–676 A. H./A. D. 1240–1277. Arkansas: Arkansas Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.

Lapidus, I. M. (1974). Ayyubid Religious Policy and the Development of the Schools of Law in Cairo. Colloque International Sur L’Histoire du Caire. Kahire: Mısır Arap Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı. 279-286.

Mâcid, A. (1979). Nüzumu Devleti Selâtîni’l-Memâlîk ve Rusûmuhum fî Mısr. (C. 1). Kahire: Mektebtu’l-Enculi’l-Mısrıyye. 1979.

Makrîzî. (1936, 1941, 1970). es-Sulûk li-Maʿrifeti Düveli’l-Mülûk. (C. 1(2), 2(1). tah. Muhammed Mustafa Ziyâde; C. 3(1) tah. Saîd Abdülfettâh Âşûr. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısrıyye.

Makrîzî. (1998). el-Mevaiz ve’l-İ’tibar bi-Zikri’l-Hıtat ve’l-Asar. tah., Halil Mansûr. 4 cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.

Mayer, L. A. (1952). Mamluk Costume. Cenevre: Albert Kundig.

Tarsûsî. Necmeddin. (1992). Tuḥfetü’t-Türk fîmâ Yecibu en Yuʿmele fi’l-Mülk. neşr. Rıdvân es-Seyyîd. Beyrut: Dârü’t-Talîka.

Tarsûsî. Necmeddin (2018). Tuḥfetü’t-Türk, Tarsûsî’nin Siyasetnamesi. haz., Muhammed Usame Onuş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.

Nielsen, J. S. (1984). Sultan al-Ẓāhir Baybars and the Appointment of Four Chief Qāḍīs, 663/1265. Studia Islamica, 60: 167-176.

Nielsen, J. S. (1985). Secular Justice in an Islamic State: Mazâlim Under the Bahrî Mamlûks 662/1264–789/1387. Leiden: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul.

Nüveyrî. (2004). Nihayetü’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb. tah. Necip Mustafa Fevvâz – Hikmet Kaşlî Fevvâz. (C. 30). Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.

Rapoport, Y. (2003). Legal Diversity in the Age of Taqlīd: The Four Chief Qāḍīs under the Mamluks”. Islamic Law and Society, 10/2: 210-228.

Steenbergen, J. V. (2011a). The Amir Yalbughâ al-Khâssakî, the Qalâwûnid Sultanate, and the Cultural Matrix of Mamlûk Society: A Reassessment of Mamlūk Politics in the 1360s”. Journal of the American Oriental Society, 131/3: 423-443.

Steenbergen, J. V. (2011b). On the Brink of a New Era? Yalbugha al-Khâssakî (d. 1366) and the Yalbughâwîyah”. Mamlûk Studies Review, 15: 117-152.

Suyûtî. (1968). Husnü’l-Muhadara fî Tarîhi Mısr ve ve’l-Kahire. tah., Muhammed Ebû’l-Faysal İbrahim. (C. 2). Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.

Şebârû, İ. M. (1992). Kâdiu’l-Kudât fî’l-İslâm. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye.

Subkî, Taceddin. (1971). Tabakâtü’ş-Şâfiîyyeti’l-Kübrâ. nşr. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv – Mahmûd M. et-Tanâhî. 9 cilt. Kahire: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye.

Tezcan, B. (2011). Hanafism and the Turks in al-Ṭarasūsī’s Gift for the Turks (1352)”. Mamlūk Studies Review, 15: 67-86.

Winter, M. (2001). Inter-Madhhab Competition in Mamlûk Damascus: Al-Tarsûsî’s Counsel for the Turkish Sultans”. Jerusalem Studies in Arabic and Islam, 25: 195-211.

Yûnînî. Zeylu Mirâti’z-Zaman. (C. 2). Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1955.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır.