SÂMÂNOĞULLARI DEVLETİ’NİN YÜKSELİŞİ VE DÜŞÜŞÜ HAKKINDA DÜŞÜNCELER

Öz

Richard Nelson Frye’ın “Çağdaş müelliflerce ve geçmişi hatırlayan sonraki yazarlarca oldukça fazla övülen” şeklinde bahsettiği ve Türk-İslam tarihi içerisinde son derece önemli bir konuma sahip olan Sâmânoğulları Devleti, Horasan ve Mâverâünnehir bölgesinde hüküm sürmüştü. Sâmânoğulları, İslâmiyet’in Türkler arasında yayılmasında son derece mühim roller oynamalarının yanında, hâkim oldukları topraklarda sosyal, ekonomik, kültürel ve idari teşkilat açıdan önemli gelişmelerin yaşanmasını sağlamışlardı.  Karahanlılarla, Gaznelilerle ve Selçuklularla ilişkileri bakımından Türk tarihinden ayrı olarak düşünülmemesi gerekilen Sâmânoğulları, Ortaçağ Türk devletlerinin idari teşkilatlarına birçok miras bırakmışlardı. Fakat bu döneme dair Türkiye’de Mehmet Fuat Köprülü ve Aydın Usta’nın eserleri,  Tülay Yürekli, Mehmet Dalkılıç ve Alparslan Kılıç’ın tezleri dışında müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Müstakil eserlerin haricinde ise sadece Erdoğan Merçil’ in, Hakkı Dursun Yıldız’ın, Erkan Göksu’nun, Abdullah Duman’ın,  Hasan Kurt’un ve Ahmet Yılmaz’ın Sâmânoğullarını direk konu alan makaleleri ve birkaç DİA, İA maddeleri mevcuttur. Bu bakımdan Sâmânoğulları dönemine dair çalışmaların yurt dışına kıyasla Türkiye’de oldukça yetersiz olduğu görülmektedir.

Bu çalışmada, Şiraz Üniversitesi’nde Ortaçağ İran tarihi uzmanı olan Sayyed Abol-Ghasem Forouzani’nin Sâmânoğullarının yükselişi ve düşüşüne dair makalesi Türkçe’ye tercüme edilmeye çalışılmıştır. Makalede kaynaklar ve araştırma eserlerin ışığında Saman-hudât’ın gayretleriyle temeli atılan, oğlu ve torunlarının hikmeti ışığında artan Sâmânî hanedanının kuruluş, yükseliş ve yıkılış sürecine etki eden olaylar incelenecektir. Devleti güçlendirmek ve yükseltmek için gerçekleştirilen faaliyetler ve alınan önlemler, devlet içerisinde gittikçe güçlenen vezirlerin ve sipehsâlârların etkinlikleri, vezirler ve sipehsâlârlar arasında yaşanan çekişmelerin devletin yıkılışındaki tesirleri, dış ilişkiler gibi hususlar ele alınacaktır.