TÂRÎH-İ BEYHAKÎ’YE GÖRE SELÇUKLU-GAZNELİ İLİŞKİLERİ VE SELÇUKLU ALGISI

Öz

X. asrın sonlarında kurulan ve XI. Yüzyılda Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan’ı da içine alarak dönemin en büyük devleti haline gelen Gazneliler, özellikle Hindistan’a yaptıkları seferlerle bölgenin Müslüman olmasını sağlayarak İslam dünyasında haklı bir şöhret kazanmışlardır. Gaznelilerin bu faaliyetlerinin sonraki nesillere aktararak onların tanınması ve bilinmesinde en önemli rolü şüphesiz yetiştirdikleri büyük tarihçilere borçludur. Bu konuda en büyük pay Beyhakî’ye aittir. Yine XI. asırda Gaznelilerin hâkim olduğu Horasan’da Selçuklu Türkmenleri Tuğrul ve Çağrı Beylerin liderliğinde, onların siyasi dirayetleri, askeri kabiliyetleri ve üstün zekâları sayesinde İslam Bayraktarlığını yapan Büyük Selçuklu Devletini kurmuşlardır. Böylece başta İslam Halifeliği olmak üzere İslam birliğini koruma çabasında olan Gazneliler ve daha sonrada Selçuklular, İslam âleminde önemli hizmetler üstlenmişlerdir. Tabi Büyük Selçuklu Devletinin doğuşu ve kuruluşu süreci sancılı olmuş, Türk-İslam tarihi açısından aynı gaye ve amaçla hareket eden Gazneli Devleti ile mücadeleyi de beraberinde getirmiştir.

Selçukluların Gaznelilerle ilk teması Sultan Mahmud döneminde olmuş, Gazneli topraklarında bir süre kalan Selçuklu Türkmenlerinin kendi devletine tehdit oluşturabileceği düşüncesiyle Horasan’dan çıkartmıştır. Ancak bu ilişkiler Gazneli-Selçuklu Tarihi açısından çok değerli bir eser olan Târîh-i Beyhakî’ye göre Sultan Mahmud’un vefatından sonra oğlu Sultan Mesûd, taht mücadelesi sırasında Türkmenleri tekrar Horasan’a getirerek yerleştirmiş, önemli görevlere atamış ve böylece Selçuklu Türkmenlerinden de faydalanmaya çalışmıştır. Selçuklu Türkmenleri de bu fırsatı iyi değerlendirmiş, güç kazandıkça Gazneli Devleti ve ordusunu yıpratmaya başlamışlar, zaman zaman Gazneli ordusunu, kendi yaşadıkları Horasan bölgesine çekerek mağlup etmişler ve kısa sürede bu topraklarda kendi devletlerini kurmuşlardır. Bütün bu süregelen olayları en güzel şekilde ayrıntılarıyla günümüze taşıyan, Gazneli Tarihinin temel kaynaklarından biri olan Târîh-i Beyhakî’dir. Bu çalışmamızda Selçuklu Türkmenlerinin varoluş mücadelesini ele alan bu süreç, Beyhakî’nin gözüyle ilk Selçuklu-Gazneli ilişkileri, Selçuklu Türkmenlerinin Horasan’daki faaliyetleri ve Selçuklu-Gazneli mücadelesi safhası olmak üzere üç kısımda ele alınarak değerlendirilmiştir.