Sâmânoğulları Vezirleri / Viziers of the Samanids

Öz

Köken itibariyle İran menşeili olan, Bermekiler vasıtasıyla Abbâsîler tarafından kabul edilen vezirlik kurumu, gerçek anlamda ilk kez İslâm devlet teşkilâtı içerisinde Abbâsîler döneminde ortaya çıkmış ve kurumsallaşmıştı. Türk-İslâm devletlerinin idari sistemlerinde olduğu gibi, Sâmânoğulları Devleti’nin teşkilat yapısında da vezirler, hükümetin başında başvekil konumunda yer almışlardı. Yetki bakımından devlet teşkilatında hükümdardan sonra gelmişlerdi. Bu anlamda Sâmânoğullarında genellikle tanınmış âlimler ve edipler arasından seçilen, Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâme adlı eserinde de belirttiği vezirzâde ölçütünü yansıtan Sâmânoğulları vezirleri, siyasi ve idari başta olmak üzere, askeri, iktisadi ve hukuki alanlarda çeşitli görev ve yetkilere sahip olan yöneticilerin başında yer almaktaydılar. Bu dönemde vezirler, idari bürokrasinin başkanı sayılmaktaydılar. Kendi mahiyetlerinde bulunan divandan başka, diğer divan işleriyle de ilgilenmekteydiler. Bürokratik işler genel olarak vezirlere bağlı şekilde yürütülmekteydi. Vezirlerin altında ise birçok memuriyet ve daire yer almaktaydı. Oldukça önemli bir makamda bulunan vezirler, arka planda aslında devleti yöneten güçlü unsurlar olup, devletin tüm işlerinde etkin konumdaydılar. Dolayısıyla devlet teşkilatı içerisinde bu kadar önemli bir yere sahip olan Sâmânoğulları vezirlerinin incelenmesi ve böylece yabancı ülkelere kıyasla Türkiye’de yeterli seviye bulunmayan Sâmânoğullarına dair araştırmalara katkı sağlanması gerekmektedir. Bu çalışmada, ana kaynaklar ve araştırma eserler ışığında ilk olarak giriş mahiyetinde vezirin kısa tarihi, daha sonra Sâmânoğulları vezirlerinin özellikleri, görev ve yetkileri hakkında bilgiler verilmiştir. Bundan sonraki bölümde ise, makalenin asıl konusu olan Sâmânoğulları vezirleri ele alınmıştır.