TUĞRUL BEY’İN TÜRKMEN SİYASETİ (ERKEN SELÇUKLU ÇAĞINDA İKTİDAR-GELENEK ÇATIŞMASI VE SOSYO-POLİTİK YANSIMALARI)

Ahmet KÜTÜK, Eyyüp Efeoğlu

Öz


Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşunda Türkmenlerin potansiyel gücünün etkisi malumdur. Türkmenlerin savaşçı ve mücadeleci ruhu, Horasan’daki bağımsızlık mücadelesi döneminde düzenli ve mücehhez Gazneli ordusuna karşı gerçekleşen savaşlarda Selçuklulara önemli avantajlar sağlamış, neticede bu kitlesel gücü iyi kullanan Selçuklu hanedan üyeleri, Horasan’da bir devri kapatıp yeni bir devri açmayı başarmışlardır. Horasan’da göçebe karakterli bir devletin kurulduğunu duyan uzak sahalardaki Türkmenler de bu yeni devlete tabi olmak için bu bölgeye akın etmişlerdir. Ancak göçebe kökleriyle kurulmuş olsa da Selçuklu Devleti’nin kısa süre zarfında batıya yönelerek farklı ulus ve devletlerle irtibata geçmesi, özellikle İran coğrafyasına egemen olup İran/Sasanî devlet zihniyetiyle bütünleşmesi, yeni kurulan devletin göçebe hususiyetlerinden tedrici şekilde uzaklaşması anlamına geliyordu. Bürokrasi ve yönetimde İran kökenli devlet adamlarının işbaşına getirilmesiyle daha da belirginleşen bu durum, Tuğrul Bey döneminde Türkmenlerin duygusal kırılmalar yaşamalarına ve bazı tehlikeli isyanlara iştirak etmelerine neden olmuştur. Bunun dışında en başından itibaren aile içi rekabet sebebiyle Tuğrul ve devletinden uzak durmaya çalışan “Irakiyye Türkmenlerinin” hareketlilikleri, İran sınırlarını aşıp Anadolu’ya gelmeleri, özellikle el-Cezire ve Irak’ta önemli bir huzursuzluk âmili olmaları gibi gelişmeler, Tuğrul Bey döneminde Türkmen ve göçerler meselesinin sürekli gündemde kalmasına neden olmuştur. Bu tarihten itibaren Tuğrul Bey’in Türkmenlere karşı gözle görünür şekilde değişmeye başlayan politikası taraflar arasında zaman zaman huzursuzluklara, isyanlara, hatta çatışmalara sebep olmuştur. Bu makalede, Tuğrul Bey döneminde Türkmenler üzerinde takip edilen politika ve Türkmenlerin buna karşı gösterdikleri duygusal ve fiili tepkiler ele alınmaya çalışılacaktır.


Tam Metin:

PDF

Referanslar


Abdurrahman İbnü’l Cevzî, (2014). el-Muntazam fi Tarihi’l Ümem’de Selçuklular, (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: Ali Sevim), Ankara: TTK Yayınları.

Abu’l Farac, (1999). Abu’l Farac Tarihi, Çev. Ö. Rıza Doğrul, C. I, Ankara: TTK Yayınları.

Agacanov, S. G., (2002). Oğuzlar, Çev. E. N. Necef- A. Annaberdiyev, İstanbul: Selenge Yayınları.

Agacanov, S. G., (2006). Selçuklular, Çev. E. N. Necef-A. R. Annaberdiyev, İstanbul: Ötüken Yayınları.

Ahmed bin Mahmud, (2018). Selçukname, Haz. Erdoğan Merçil, İstanbul: Bilge Kültür-Sanat Yayınları.

Alinge, C., (1967). Moğol Kanunları, Çev. Coşkun Üçok, Ankara: AÜHF Yayınları.

Anonim, (2008). Hududü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Mağrib, Haz. V. Minorsky-Türkçe Çev. A. Duman-M. Ağarı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

Anonim, (1982). Oğuz Destanı, (Reşideddin Oğuznâmesi), Tercüme ve Tahlil, Z. Velidî Togan, İstanbul: Enderun Kitabevi.

Aristakes Lastivertci, (1985). History, (İng. Terc. R. Bedroisan), New York.

Başan, A., (2010). The Great Seljuks, (A History), London: Routledge.

Beyhakî, Ebu’l Fazl Muhammed b. Hüseyin, (2019). Tarihi Beyhakî, Çev. Necati Lugal-Haz. Hicabi Kırlangıç, Ankara: TTK Yayınları.

Bondarî, (1943). Irak ve Horosan Selçukluları Tarihi, Çev. Kıvameddin Burslan, İstanbul: TTK Yayınları.

Büyükcan Sayılır, Ş., (2012). Göçebelik, Konar Göçerlik Meselesi ve Coğrafi Bakımdan Konar Göçerlerin Farklılaşması, (C. XII/1 s. 563-580), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi.

Cahen, C., (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu, Çev. E. Üyepazarcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Divitçioğlu, S., (2015). Oğuz’dan Selçuklu’ya, İstanbul: Alfa Yayınları.

Ebulğazi Bahadır Han, (1974). Şecere-i Terakkime, Haz. Muharrem Ergin, İstanbul: Tercüman Yayınları.

el-Hüseynî, (1999). Ahbarü’d Devleti’s-Selçukiyye, Çev. Necati Lugal, Ankara: TTK Yayınları.

Gardizî, Abu Sa’id Abd al-Hayy, (2011). Ornament of Histories (A History of the Eastern Islamic Lands AD 650-1041), (İng. Terc. C. Edmund Bosworth), New York: I. B. Tauris.

Göksu, E., (2019). Kutadgu Bilig’e göre Türk Hükümdarlık Sanatı, İstanbul: Kronik Yayınları.

Gümüşçü, O., (2019). “Yaylak ve Kışlak”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. Ek-2, s. 669-670) Ankara: TDV Yayınları.

Gündüz, Tufan, (2017). Bozkırın Efendileri, İstanbul: Yeditepe Yayınları.

İbn Fazlan, (1975). Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslâm Seyyahı İbn Fazlan Seyahatnâmesi, (Haz. Ramazan Şeşen), İstanbul: Bedir Yayınevi.

İbn Kesir, (1994). el-Bidaye ve’n Nihaye, (Büyük İslam Tarihi), Çev. Mehmet Keskin, C. XII, İstanbul: Çağrı Yayınları.

İbnü’l Esir, (1989). el-Kâmil fi’t Tarih, C. IX, XI, Çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları.

İbnü’l Verdî, (2017). Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular, Tercüme ve Notlar: Mustafa Alican, İstanbul: Kronik Yayınları.

Kafesoğlu, İ., (1997). “Selçuklular”, İslam Ansiklopedisi, (C. X, s. 353- 416), Eskişehir: MEB Yayınevi.

Kaşgarlı Mahmud, (1985-1986). Divan-ı Lügati’t Türk Tercemesi, C. I, III, Çev. Besim Atalay, Ankara: TDK Yayınları.

Köymen, M. A., (1976). Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Köymen, M. A., (2016). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, (Kuruluş Devri), C. I, Ankara: TTK Yayınları.

Kütük, A., (2020). Tuğrul ve Çağrı, Saltanat ve Sadakat, İstanbul: Selenge Yayınları.

Merçil, E., (2020). Büyük Selçuklu Devleti, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.

Mirhand, (2015). Ravzatu’s Safa fi Sireti’l Enbiya ve’l Mülük ve’l Hulefa, (Tabaka-i Selçukiyye), Tercüme ve Notlar: Erkan Göksu, Ankara: TTK Yayınları

Muhammed el-Hüseynî el Yezdî, (2020). Selçukluların Hikâyesi (el-Uraza fi’l Hikayeti’s-Selcukiyye), Çev. Mehmet Çalışkan, İstanbul: Selenge Yayınları.

Nizamülmülk, (2018). Siyasetnâme, Çev. M. Taha Ayar, İstanbul: İş Bankası Yayınları.

Özçamça, Salih, (2007).Türklerin Göçebeliği Hakkında Birkaç Not, (C. 7, 177-183) Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD),

Özgüdenli, O. G., Selçuklular, (Büyük Selçuklu Devleti Tarihi 1040-1157), C. I, İSAM Yayınları, Ankara 2018.

Peacock, A. C. S., (2005). Nomadic Society And The Seljuq Campaigns In Caucasia, (Vol. 9. (2), 205-230), Iran and the Caucasus

Peacock, A. C. S., (2016). Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu, (Yeni Bir Yorum), Çev. Zeynep Rona, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

Peacock, A. C. S., (2020). Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Çev. Özkan Akpınar, İletişim Yayınları, İstanbul

Piyadeoğlu, C., (2019). Çağrı Bey, İstanbul: Timaş Yayınları.

Piyadeoğlu, C., (2017). Selçuklu ve İsmâilî Kalesi Girdkûh, Türkiyat Mecmuası, C. 27/1, 249-257.

Ravendî, (1999). Rahatus’ Sudûr ve Ayet-üs-Sürûr, (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alameti), C. I, Çev. Ahmet Ateş, Ankara: TTK Yayınları.

Reşidüddin Fazlullah, (2011). Cami’ü’t Tevarih (Selçuklu Tarihi), Çev. Erkan Göksu- H. Hüseyin Güneş, İstanbul: Selenge Yayınları.

Sıbt İbnu’l Cevzî, (2011). Mir’âtü’z-Zaman fi Tarihi’l Ayan’da Selçuklular, (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: Ali Sevim), Ankara: TTK Yayınları.

Sümer, F., (1999). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

Sümer, F., (2002). “Kutalmış”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 26, ss. 480-481), İstanbul: TDV Yayınları.

Sümer, F., (2012). “Tuğrul Bey”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C. 41, ss. 344-346) İstanbul: TDV Yayınları.

Taşağıl, A., (2003). Gök-türkler, C. I, Ankara: TTK Yayınları.

Togan, A. Z. V., (2019). Umumi Türk Tarihine Giriş, (En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar) İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

Turan, O., (2003). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları.

Turan, O., (2008). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul: Ötüken Yayınları.

Urfalı Mateos, (2019). Urfalı Mateos Vekayinamesi (952-1156) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK Yayınları.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır.