OSMANLI DEVLETİ’NDE MÜSLÜMAN HALKIN AİLE YAPISI ÜZERİNE BİR İNCELEME TANZİMAT DÖNEMİ DİYARBEKİR ÖRNEĞİ
Öz
Osmanlı Devleti’nin idari, sosyal, ekonomik ve kültürel tarih araştırmalarının önemli kaynaklarından biri olan Tereke defterleri, kişilerin ölümleri halinde varislerine intikal eden her türlü mal ve eşyalarının cins, adet ve değerleri bakımından kaydedildiği defterlerdir. Terekelerde, vefat eden şahısların yerleşim birimleri, aile bilgileri, menkul, gayrimenkul mal ve eşyaları, borç ve alacakları ve toplam servet miktarları yer almaktadır. Defterlerde yer alan verilerden yola çıkılarak hazırlanan bu çalışmada; Tanzimat Dönemi’nde Diyarbekir’deki Müslüman halkın yerleşim birimleri, tek veya çok eşlilik durumları, çocuk sayıları ve bunların sahip oldukları servet miktarları ile ilişkileri, vasi tayinleri ve Müslüman halk tarafından kullanılan elkap ve unvanlar incelenmiştir.
Çalışmada, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nden temin edilen ve Diyarbekir’in Tanzimat Dönemine ait olan 280, 281, 293, 296, 297, 308, 353, 377 ve 576 numaralı tereke defterlerindeki 990 Müslüman şahsın tereke kayıtlarından yararlanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Tanzimat Dönemi, Diyarbekir, Tereke Defterleri, Aile Yapısı, Müslüman.
Tam Metin:
PDFReferanslar
Kaynakça
Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri/Tereke Defterleri
DŞS., Defter No: 353, Tarih: h.1256-1257/m.1840-1841.
DŞS., Defter No: 377, Tarih: h.1260-1261/m.1844-1845.
DŞS., Defter No: 308, Tarih: h.1264-1266/m.1847-1849.
DŞS., Defter No: 280, Tarih: h.1266-1268/m.1849-1851.
DŞS., Defter No: 293, Tarih: h.1279-1280/m.1862-1863.
DŞS., Defter No: 281, Tarih: h.1281-1282/m.1864-1865.
DŞS., Defter No: 296, Tarih, h.1288-1293/m.1871-1876.
DŞS., Defter No: 297, Tarih: h.1282-1284/m.1865-1867.
DŞS., Defter No: 576, Tarih: h.1170-1296/m.1757-1879.
DŞS., Defter No: 352, Tarih: h.1136-1264/m.1724-1848.
DŞS., Defter No: 354, Tarih: h.1275-1277/m.1858-1860.
Araştırma-İnceleme Eserler
ALGAR, Hamid, “Molla”, DİA, C. 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2005, s. 238-239.
AVCI, Casim, “Şeyh”, DİA, C. 39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, s. 49.
AYDIN, Mehmet Âkif, “Aile”, DİA, C.2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1989, s. 196-200.
_______, Türk Hukuk Tarihi, Hars Yayınları, İstanbul 2007.
BARDAKOĞLU, Ali, “Vesayet”, DİA, C.43, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, s. 66-70.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Edirne Askerî Kassâmına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler, TTK Yayınları, C. III, (5-6), 1993, s. 1-479.
BAYRAKTAR, Dursun, Tanzimat’ın İlk Yıllarında Bolu, BAMER Yayınları, Bolu 2009.
BAYRAKTAR, Hilmi, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa Sancağı (İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapı), TC. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ 2007.
BOZKURT, Nebi, “Hafız”, DİA, C. 15, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, s. 74-78.
CEVGER, Gürkan, “XVIII. Yüzyılda Diyarbakır Şehrinde Ailenin Oluşumu, Dağılması ve Demografik Yapısı”, Tarih ve Gelecek, C. 2, S. 1, 2016, s. 82-108.
CİN, Halil ve AKGÜNDÜZ, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 2011.
DEMİREL, Ömer, GÜRBÜZ, Adnan ve TUŞ, Muhittin, “Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C.1, TC. Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 97-161.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2012.
DİNÇ, Güven, “Şer‘iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Antalya’da Ailenin Sosyo-Ekonomik Durumu”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.17, Ankara 2005, s. 103-129.
DİRİK, Mehmet, “İslam Hukuku’nda Ceninin Mal Varlığı Hakları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 20, 2012, s. 211-235
DOĞAN, İsmail, “Osmanlı Ailesinin Sosyolojik Evreleri: Kuruluş, Klasik ve Yenileşme Dönemleri, Osmanlı 6 (Toplum), Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999. s. 371-396.
_______, Tanzimat Sonrası Sosyo-Kültürel Değişmeler ve Türk Ailesi, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, TC. Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara 1992, s. 162-176.
FAROQHİ, Suraiya, “Kadın ve Aile”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914), C.2, Ed. Halil İnalcık ve Donald Quataert, Eren Yayınları, İstanbul 2004, s.721-725.
FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri, “Tanzimatta İctimaî Hayat”, Tanzimat 2, Ed. Komisyon, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1999, s. 648-655.
HARMAN, Ömer Faruk, “Hac”, DİA, C. 14, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, s. 382-386.
HOCA EMİN EFENDİZADE ALİ HAYDAR EFENDİ, Teshîlü’l-Feraiz (Miras Hukuku), Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul 1322.
İNALCIK, Halil, "Osmanlı İdare, Sosyal ve Ekonomik Tarihiyle İlgili Belgeler: Bursa Kadı Sicillerinden Seçmeler: III. Köy Sicil ve Terekeleri", Belgeler, XV (19), 1993., s. 23-167.
_______, “15. Asır Türkiye İktisadi ve İctimai Tarihi Kaynakları”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi Üzerinde Arşiv Çalışmaları, İncelemeler, Eren Yayınları, İstanbul, 2009.
KARAMAN, Hayreddin, Anahatlarıyla İslâm Hukuku, Ensar Neşriyat, İstanbul 2008.
KÖPRÜLÜ, Orhan F., “Efendi”, DİA, C. 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1994. s. 455-456.
KURT, Abdurrahman, Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876), Sentez Yayınları, Ankara 2013.
KÜÇÜKAŞCI, Mustafa Sabri, “İmam”, DİA, C. 22, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000, s. 178-181.
_______, “Seyyid”, DİA, C. 37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2009, s. 40-43.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
MAHMUD ESAD B. EMİN SEYDİŞEHRÎ, Ferâidü'l-Ferâiz, Selanik Matbaası, Der-Saadet 1323.
MEHMED SALAHİ BEY “Aile”, Kamus-ı Osmani, C.3-4, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1313, s. 127.
ORTAYLI, İlber, “Osmanlı Toplumunda Ailenin Yeri”, Türk Aile Ansiklopedisi, C.1, TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Ankara 1991, s.74-81.
ÖZDEĞER, Hüseyin, 1463-1640 Yılları Bursa Şehri Tereke Defterleri, Türk İktisat ve İctimaiyat Tarihi Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul 1988.
ÖZTÜRK, Said, Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri, OSAV Yayınları, İstanbul 1995.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1983.
SAYDAM, Abdullah, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2015.
SÜMER, Faruk, “Ağa”, DİA, C. 1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988, s. 451-452.
ŞEYHZADE AHMED ZİYA, Emaliy’ül-Feraiz, Meşruk Ara’n Matbaası, Konya 1327.
UĞURCAN, Sema, “Tanzimat Devrinde Kadının Statüsü”, 150. Yılında Tanzimat, Ed. Hakkı Dursun Yıldız, TTK Yayınları, Ankara, 1992, s. 497-510.
YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbekir (1790-1840), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır.