TÜRKİYE SELÇUKLULARININ YIKILIŞI SÜRECİNDE SOSYAL HAYATTA BAZI İNSANİ DEĞERLER ÜZERİNE

Nazlı Altunsoy

Öz


Bu çalışmada Kösedağ Savaşı ve sonrasında Anadolu’da yaşanan sosyal buhran ile Anadolu’daki insani değerlerin bu buhranın atlatılmasındaki etkisi incelenecektir. 1243 Kösedağ bozgunu ile birlikte iktisadi, siyasi ve en önemlisi sosyal buhran yaşanmıştır. Reaya, ekonominin ve güvenliğin bozulması ile otorite boşluğunun sonuçlarını yaşayarak deneyimlemiş ve dertlerini anlatacakları bir merci bulmakta zorlanmıştır. Şehirli ve göçer tabakaları arasındaki sosyal farkın yanı sıra Anadolu’ya yoğun bir göçün de gelmesi var olan keşmekeşin artmasına sebep olmuş, müslim-gayrimüslim tüm reaya var olma mücadelelerini bu karmaşa ortamında vermek zorunda kalmışlardır.

İnsanlık tarihine birer hediye olan değerlerin oluşması genellikle böyle buhran zamanlarından sonra vuku’ bulmuştur. Bu dönemde Anadolu’da İslam algısı kendine has bir anlayış geliştirmiştir. Bu anlayışa göre en yüce değer insan sevgisidir. İnsan, müslim-gayrimüslim ayırt edilmeksizin değerlidir, sevgi ve saygıyı hak etmektedir. Bunların yanında din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın dinî liderlerin ve özellikle Türkmen dervişlerinin tüm halka eşit davrandığı ve herkesin sığınağı olduğu, dinî önderlerin dinler üstü bir pozisyonda bulunduğu izlenmektedir.


Tam Metin:

PDF

Referanslar


Ay, Resul, Anadolu’da Derviş ve Toplum 13-15. Yüzyıllar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2008.

Aytaş, Gıyasettin, “Hacı Bektaş Velî e Thomas More’da Hümanizm”, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi, 55, 2010, s.139-148.

Azizüddin Nesefî, Tasavvufta İnsan Meselesi İnsan-ı Kâmil, trc. Mehmet Kanar, Dergâh Yayınları, İstanbul 1990.

Balivet, Michel, Konya Dönen Dervişler Şehri, trc. Mehmet Aydın, Nüve Kültür Merkezi Yayınları, Konya 2012.

Balivet, Michel, Şeyh Bedreddin Tasavvuf ve İsyan. çvr. Ela Güntekin, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2016. (4. Baskı)

Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi I Destanlar Devrinden Zamânımıza Kadar, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.

Barkan, Ömer Lütfi, Kolonizatör Türk Dervişleri, Hamle Yayın Dağıtım, İstanbul 1993.

Bayram, Mikail, “Anadolu Selçukluları’nda Devlet Yapısının Şekillenmesi”, Cogito 29, Güz 2001, İstanbul Şubat 2016, s.61-73. (7. Baskı)

Bolat, Ali, “Tasavvuf Geleneğinde “Öteki” Algısı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37, 2014, s.43-73.

Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çvr. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012. (4. Baskı)

Çağatay, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, TTK Yayınları, Ankara 1989.

Ekinci, Mustafa, “Bektaşî ve Alevî Kültüründe İnsan Sevgisi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 17, S. 17, 2007, s.163-171.

Elvan Çelebi, Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsıbı’l-Ünsiyee Baba İlyas-ı Horasânî ve Sülâlesinin Menkabevî Tarihi, Hz., İsmail E. Erünsal-A. Yaşar Ocak, TTK Yayınları, Ankara 2014. (2. Baskı)

Eraslan, Kemal, “Ahmed-i Yesevî’nin Hikmetlerinde Hoşgörü”, Erdem Dergisi. C. 8, S. 24, 1996, s. 777-782.

Eyice, Semavi, “Çorum’un Mecitözü’nde Âşık Paşa-oğlu Elvan Çelebi Zaviyesi”, Türkiyat Mecmuası, XV, 1968, s.211-246.

Günay, Ünver, “Anadolu’nun Dinî Tarihinde Çoğulculuk ve Hoşgörü”, ERDEM, C. 8, S. 22, 1996, s. 189-220.

Güngör, Erol, İslâm Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1996.

Halman, Talat Sait, “Love is All: Mevlana’s Poetry and Philosophy”, Mevlana Celaleddin Rumi and The Whirling Dervishes Sufi Philosophy-Whirling Rituals-Poems of Ecstasy-Miniature Painting (Talat Sait Halman and Metin And), Dost Yayınları, İstanbul 1983.

Halman, Talât Sait, “Turkish Humanism and the Poetry of Yunus Emre”, Tarih Araştırmaları Dergisi. S. 10, 1968, s.231-240.

Hasluck, F. W. Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam I. çvr. Timuçin Binder, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2012.

Hasluck, F. W. Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam II. çvr. Timuçin Binder, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2013.

Hoca Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, Hz. Hayati Bice, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2018. (8. Baskı)

İbn Arabî, Arzuların Tercümanı Tercümânü’l- Eşvâk, trc. Mahmut Kınık, İz Yayıncılık, İstanbul 2017.

Kara, Mustafa, Anadolu’nun Üç Ermişi Yûnus Emre Eşrefoğlu Rûmî Niyâzî-i Mısrî, Dergâh Yayınları, İstanbul 2020.

Kara, Mustafa, Tasavvuf Kültürü, Anadolu Ay Yayınları, Ankara 2019.

Karakoç, Sezai, Yunus Emre, Diriliş Yayınları, İstanbul 2018. (21. Baskı)

Kayhan, Hüseyin, “Kösedağ Savaşı’na Kadar Türkiye Selçuklu Devletinde Türkmenler”, Tarih ve Gelecek Dergisi, C. 4, S. 1, Nisan 2018, s.99-112.

Kerîmüddîn Mahmud Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbar, çvr. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2000.

Korobeinikov, Dimitri A., “Orthodox Communities in Eastern Anatolia in the Thirteenth to Fourteenth Centuries. Part 2: the Time of Troubles”, Al-Masaq, Vol. 17, No. 1, March 2005, s. 1-29.

Köprülü, M. Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Hz. Orhan Köprülü, Akçağ Yayınları, Ankara 2013. (13. Baskı)

Köse Uzun, Nergis, Doğu ve Batı’da Hümanizm/İnsan Sevgisi: Örtüşüp Ayrıştığı Kısımlar, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2019.

Küçük, Hülya, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihine Giriş, Ensar Neşriyat, İstanbul 2019. (5. Baskı)

Küçükkaya, M. Asker, “Hoca Ahmed Yesevi’de İnsan Sevgisi”, Diyanet İlmi Dergi. C. 52, S. 4, 2016, s. 113-128.

Manâkıb-ı Hünkâr Haci Bektâş-i Veli Vilâyet-nâme, Hz. Abdülbâki Gölpınarlı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2009.

Moghaddam, Alireza, 13-15. Yüzyıllarda Anadolu’da Ahilik: Kurumsallaşma, Toplumsal Yapı ve İdeoloji, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2017.

Ocak, A. Yaşar, “Bâzı Menâkıbnâmelere Göre 13.-15. Yüzyıllardaki İhtidâlarda Heterodoks Şehy ve Dervişlerin Rolü”, Osmanlı Araştırmaları, C. 2, S. 2, 1981, s. 31-42

Ocak, A. Yaşar, “Toplum, Kültür ve Entelektüel Hayat (1071-1453)”, Türkiye Tarihi 1071-1453 Bizans’tan Türkiye’ye, Kitap Yayınevi, İstanbul 2012.

Ocak, A. Yaşar, “Türkiye Selçukluları ve İslam (Genel bir Bakış)”, Türkiye Sosyal Tarihinde İslam’ın Macerası Makaleler-İncelemeler, Timaş Yayınları, İstanbul 2010, s.123-158.

Ocak, A. Yaşar, Babaîler İsyanı Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, Dergâh Yayınları, İstanbul 2014. (6. Baskı)

Ocak, A. Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri –XV-XVII. Yüzyıllar, Timaş Yayınları, İstanbul 2016. (5. Baskı)

Ocak, A. Yaşar, Türk Sûfiliğine Bakışlar, İletişim Yayınları, İstanbul 1996.

Polat, A. Said, Moğol İstilasına Kadar Türkiye Selçukluları’nda İçtimaî ve İktisadî Hayat, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 1997.

Sarıkaya, M. Saffet, “Maturîdî’nin Din Anlayışında Hoşgörü”, Malâkât Mezhep Araştırmaları, III/2, Güz 2010, s. 145-164.

Sevgi, Ahmet, “Yunus Emre’de İnsan Sevgisinin Evrensel Niteliği Üzerine”, Turkish Studies, V.7/1 Winter 2012, s. 99-103.

Soileau, Mark, “Vilâyet-nâme’nin Dünyası, Hacı Bektaş’ın Mirası”, I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu. C. 1, 2010, s.501-509.

Soileau, Mark, “Yûnus Emre Seeks His Share Traditional and Modern Accounts”, Tales of God’s Friends Islamic Hagiography in Translation, ed. John Renard, University of California Press, California 2009, s.150-165.

Soileau, Mark, Humanist Mystics Nationalism and the Commemoration of Saint in Turkey, The University of Utah Press, Salt Lake City 2018.

Söyler, M. Olgay, Anadolu’nun Kronikleri Epik ve Menkıbevi Destan Dünyasına Giriş, Karakum Yayınevi, Ankara 2019.

Şahin, Haşim, Dervişler, Fakihler, Gaziler Erken Osmanlı Döneminde Dinî Zümreler (1300-1400), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2020.

Şahin, Haşim, Orta Zamanın Türkleri Orta Çağ İslâm ve Türk Tarihine Dair Yazılar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2015. (3. Baskı)

Şeyh Evhadü’d-Din Hâmid El-Kirmânî ve Menâkıb-Nâmesi, Hz. Mikail Bayram, Kardelen Yayınları, İstanbul 2000.

Şükürov, Rüstem, Türk Bizans İlişkileri ve Anadolu’nun Türkleşme Süreci, Hz. İvan Pavli ve Badegül Can Emir, Kültür Bilimleri Akademisi Yayınları, İstanbul 2016.

Taşpınar, Mustafa, Yunus Emre ve Meister Eckhart’ta İnsan Sevgisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 1992.

Temren, Belkıs, Tasavvuf Düşüncesinde Demokrasi, Kültür Bakanlığı Demokrasi Klasikleri, Ankara 1995.

Topçu, Nurettin, İslâm ve İnsan Mevlana ve Tasavvuf, Dergâh Yayınları, İstanbul 2019. (15. Baskı)

Turan, Osman, “Selçuklu Devri Vakfiyeleri I. Şemseddin Altun-Aba, Vakfiyyesi ve Hayatı”. Belleten. C. 11, S. 42, Nisan 1947, s. 197-235.

Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2018. (16. Baskı)

Turan, Osman, Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi Türk Dünya Nizâmının Millî, İslâmî ve İnsânî Esasları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2003. (14. Baskı)

Ürkmez, Rauf Kahraman, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Tasavvufî Zümreler (XIII. Yüzyıl), Çizgi Kitabevi, Konya 2020.

Vryonıs, Speros, “Nomadization and İslamization in Asia Minor”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 29, 1975, s. 41-71.

Yazoğlu, Ruhattin, “Mevlânâ ve Batı Düşüncesindeki İnsanlık Sevgisinin Karşılaştırılması”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 7, 2017, s. 1-13.

Yûnus Divanı, Hz. Turan Karataş, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014.


Refback'ler



Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır.