FÂTİMÎ ORDUSUNDA TÜRK UNSURU

Öz

Fâtımîler 909 yılında Mağrib’de kurulmuş Şi’anın İsmâilîyye fırkasına mensup bir mezhep devletidir. Başlangıçta askerî ihtiyaçlarını kurulduğu coğrafyanın bir sonucu olarak Berberî kabilelerden sağlamışlardır. 969 yılında Mısır’ın alınmasıyla birlikte orduya Türk, Arap, Sudan ve Ermeni menşeili askerler de eklenmiştir. Türkler, Fâtımî ordusunda ilk olarak Mısır’ın fethini takip eden süreçte Muiz-lidînillâh (953-975) zamanında istihdam edilmişlerdir. Bununla birlikte onların Fâtımî ordusu içindeki yükselişleri bir sonraki halife el-Azîz-billâh (975-996) zamanında olmuştur. Adı geçen halife, Suriye’de meydana gelen savaşlarda Türklerin muharebe becerilerini ve Mağrib’ten gelen askerlerin yetersizliklerini görmüştü. Bunun sonucu olarak da orduda Türklerin nüfuzu artmış ve Türkler önemli mevkilere getirilmişlerdir. Türklerin söz konusu yükselişleri Mısır’da bir Türk-Mağrib çekişmesine yol açmıştır. Halife el-Azîz’in ölümünden sonra üstünlük bir ara Kutâme kabilesi merkezli Mağriblilere geçse de akabinde durum dengelenmiştir. İlerleyen yıllarda ordudaki etnik çekişme siyasî olarak da kullanılmıştır. Halife el-Mustansır (1036-1094) döneminde Mağriblilerin sayısının azalması Türk-Mağrib çatışmasını tamamen ortadan kaldırmıştır. Ancak yine bu dönemde orduda istihdam edilen Zenci kölelerin sayısının artması ve bunların Türklere karşı kullanılması Mısır’da yeni çatışmalara sebep olmuştur. Türklerin kesin galibiyetle çıktığı bu mücadelelerde Mısır’da istikrar kaybolmuş, coğrafya harap olmuş ve etkinlik tamamıyla Türklerin eline geçmiştir. Türklerin Mısır’daki bu üstün durumu Ermeni kökenli Bedr el-Cemâlî’nin (1073-1094) vezir olmasına kadar devam etmiştir. Bu zat göreve gelince Türk komutanları ve askeri birlikleri ortadan kaldırmıştır. Bu tarihten itibaren ise Fâtımî ordusunda Türk etkisi minimize edilmiş ve ordu Ermeni, Arap ve Sudanlı askerlerden oluşturulmuştur.