NİZÂMÜLMÜLK ve SELÇUKLU IKTÂ’ININ ŞEKİLLENMESİNDEKİ ROLÜ

Öz

Nizâmü’l-mülk, devlet teşkilatında yaptığı düzenlemeler ve öncülük ettiği müesseselerle Selçuklu tarihinde önemli bir role sahiptir. Siyerü’l-mülûk ya da Siyâsetnâme isimli önemli bir esere imza atan Nizâmü’l-mülk, uzun yıllar Selçukluların vezirliğini yapmış, bu bakımdan eserinde ortaya koyduğu devlet yönetim esaslarının sadece teorisyeni değil, aynı zamanda da icracısı olmuştur. Bir yandan eski İran devlet geleneğine, bir yandan da İslam kültür ve medeniyetine son derece vakıf olan Nizamülmülk’ün, Selçuklu hanedanı ve devleti teşkilatı içerisinde yer aldığı uzun hizmet hayatı boyunca Türk devlet geleneğini, kültür ve medeniyetini de öğrenmiş olduğu muhakkaktır. Bu bilgi ve tecrübesiyle öncülük ettiği düzenlemelerden biri ıktâ‘ sistemidir. Selçuklulardan önceki dönemlerde de uygulanan ıktâ‘ nizamının aksayan yönlerini tadil etmiş, önceki dönemlerde pek fazla uygulanmayan askerî ıktâ‘yı yaygınlaştırarak ıktâ‘nın idarî ve iktisadî fonksiyonları yanında askerî bir işlev kazanmasını sağlamıştır. Böylece kendine hâs özelliklerle dikkat çeken bir Selçuklu ıktâ‘ı ortaya çıkmış ve Büyük Selçuklulardan sonra kurulan bütün Müslüman Türk devletleri bu Selçuklu ıktâ‘’ını kendilerine model almışlardır